Ustawa antylichwiarska - najważniejsze informacje

Projekt ustawy antylichwiarskiej w 2019 roku

Ministerstwo Sprawiedliwości w lutym 2019 roku wydało projekt nowej ustawy antylichwiarskiej. Najważniejsze potencjalne zmiany to:

• Limit opłat dodatkowych w przypadku zakupów ratalnych będzie wynosił 45 proc. kwoty pożyczki w skali roku. Zakupy ratalne rozłożone na 6 miesięcy będą kosztowały maksymalnie 32,5 proc. Do opłat za raty nie będzie można doliczać w nieskończoność marży, ubezpieczeń, i innych opłat dodatkowych.
• Dodatkowe opłaty za chwilówki zostaną ograniczone do 45 proc. w skali roku i 22 proc. w skali miesiąca.
• Zabezpieczenie pożyczki nie będzie mogło przekraczać kwoty pożyczki o więcej niż 45 proc. wartości nieruchomości. Nie będzie więc możliwości zabrania przez pożyczkodawcę mienia o znacznie wyższej wartości, niż pożyczona początkowo kwota. Nie będzie można przenosić własności nieruchomości na poczet zabezpieczenia zobowiązania. Niemożliwa będzie egzekucja komornicza z mieszkania lub domu za zadłużenie mniejsze, niż 5 proc. wartości nieruchomości. Być może oznacza to koniec przejmowania mieszkań za drobne chwilówki.
• Dodatkowe koszty bankowej pożyczki konsumenckiej będą ograniczone do 45 proc. opłat w skali roku, a pożyczki udzielane na podstawie umowy cywilno-prawnej zostaną ograniczone do 25 proc dodatkowych opłat w skali roku.
• Wyznaczona zostanie wyraźna granica między lichwą a uczciwym pożyczkodawstwem, która była do tej pory w świetle prawa uznaniowa.

Ustawa antylichwiarska - co to właściwie jest i jak powstawała

Tak naprawdę nie istnieje coś takiego jak pojedyncza ustawa antylichwiarska, tylko zmiany do istniejących już aktów prawnych, wprowadzonych w celu ograniczenia nieuczciwych praktyk niektórych pożyczkodawców. Pierwsza zmiana przepisów, zwana ustawą antylichwiarską weszła w życie 11 marca 2016 roku. Były to zmiany w ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym i ustawy o kredycie konsumenckim. Kolejna część ‘ustawy antylichwiarskiej’ weszła w życie dnia 22 lipca 2017 roku, poprzez zmiany w ustawie o kredycie konsumenckim, precyzujące niektóre definicje w ustawie.

Rząd nie ustaje w wysiłkach, by ingerować w rynek pożyczek i planuje kolejne zmiany w bieżącym, 2019 roku. O planowanych przepisach piszemy na końcu artykułu W świetle przepisów antylichwiarskich każda pożyczka pozabankowa udzielana osobie fizycznej w kwocie mniejszej niż 255 550 zł podlega ustawie o kredycie konsumenckim. Ustawodawca skorzystał w tym przypadku ze sprytnego wybiegu. Zamiast tworzyć nowe, skomplikowane przepisy podpiął zwykłe pożyczki pod dość restrykcyjną (i dobrze napisaną) ustawę o kredycie konsumenckim.

Odsetki ustawowe - maksymalna wysokość odsetek kapitałowych i odsetek za opóźnienie w spłacie

Jednym istotnych dla ustawy antylichwiarskiej mechanizmów są odsetki ustawowe, gdyż ich wysokość jest istotna przy wyliczaniu maksymalnych dozwolonych odsetek.Pojęcie odsetek ustawowych oznacza wiele zbliżonych, ale różnych zagadnień. Zasadniczo odsetki te wynoszą 5 proc. w ujęciu rocznym, znamy je na podstawie obwieszczenia ministra sprawiedliwości z dnia 12 Stycznia 2016 roku i 7 proc. rocznie za opóźnienie w spłacie, na podstawie osobnego obwieszczenia z tego samego dnia. Odsetki ustawowe, oprócz obwieszczenia, zależne są od stopy referencyjnej NBP, która dostępna jest na stronie Narodowego Banku Polskiego. Maksymalne stawki odsetki wynoszą dwukrotność tych wartości, czyli kolejno 10 i 14 proc. Osobno regulowane są odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych, które wynoszą 9,5 proc.

Koszty pozaodsetkowe w ustawie antylichwiarskiej 

Wprowadzono limit kosztów pozaodsetkowych pożyczki. Wliczają się w nie m.in. ubezpieczenie, prowizja i opłata przygotowawcza. Limity kosztów wynoszą 25 proc całkowitej kwoty kredytu i 30 proc. całkowitej kwoty kredytu w ujęciu rocznym, czyli razem 55 proc. rocznie. Kredyty udzielane na więcej niż rok obowiązuje limit 100 proc. wartości kredytu. Przy wyliczaniu koszty kredytu nie można zapomnieć o odsetkach ustawowych w wysokości do 10 proc. rocznie. Jeśli pożyczkodawca wyliczy za duże koszty kredytu, konsument ma prawo do zwrotu kredytu bez żadnych dodatkowych kosztów.

Przedłużenie spłaty pożyczki

Ustawa mocno ograniczyła możliwość ‘rolowania’ kredytu, czyli przekładaniu terminu spłaty chwilówki za dodatkową opłatą. Obecnie pożyczkodawcy nie mogą naliczyć nowych opłat za odroczenie spłaty, muszą się one zmieścić w limicie kosztów pozaodsetkowych wyliczonych na podstawie pierwszej pożyczki. Nie jest to szczególnie opłacalne dla firm pożyczkowych, które w zamian często proponują refinansowanie, czyli przeniesienie zobowiązania do nowej firmy.

Nowe wymogi dla firm pożyczkowych

Przepisy nakładają na chcących założyć firmę pożyczkową obowiązek posiadania co najmniej 200 tys zł. kapitału. Pieniądze te muszą być kapitałem własnym, a nie kredytem czy obligacjami. Dozwolone formy organizacji takich firm to spółka akcyjna lub spółka z o.o. Ponadto, firmy są objęte większą niż wcześniej opieką Komisji Nadzoru Finansowego. Ma ona prawo prowadzić postępowanie wyjaśniające w sprawie instytucji finansowych podejrzanych o prowadzenie nielegalnej działalności - to pokłosie m.in afery Amber Gold, gdzie państwo wykazało się bezradnością wobec jawnie działającej piramidy finansowej. KNF może obecnie uzyskać m.in uprawnienia do dostępu do informacji stanowiących tajemnicę skarbową.

Prawa konsumenta w kredycie konsumenckim

Ustawa wprowadziła do świata pożyczek zasady ochrony konsumentów podobne do dobrze znanych z innych usług czy zwyczajnych zakupów. Jeśli pożyczkodawca nie dotrzyma zapisów umowy, konsument może liczyć na zwrot opłat za kredyt. Może to zrobić poprzez m.in naliczenie za wysokich odsetek, nieprzedstawienie wszystkich kosztów kredytu czy niewpłacenie kredytu w terminie.

Umowa o pożyczkę jest obecnie objęta szeregiem wymogów formalnych, pożyczkodawca musi podać w niej m.in. całkowity koszt kredytu, RRSO, stopę oprocentowania, opis procedury spłaty pożyczki i informacje o możliwości wcześniejszej spłaty. Także reklama pożyczek została uregulowana, wprowadzono wymóg podawania rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania (RRSO), czyli łącznej stopy procentowej kosztów oprocentowania i podstawowych opłat dodatkowych związanych z pożyczką. Dzięki temu konsument może w łatwy sposób porównać, która pożyczka jest tańsza.

Krytyka nowej ustawy antylichwiarskiej

Zmiany prawdopodobnie miałyby wejść w życie po wyborach parlamentarnych, więc ustawa w tak radykalnej formie może stanowić jedynie element przedwyborczej gry politycznej. To dopiero projekt ustawy przekazany do konsultacji. Poprzednie wysiłki rządu w kwestii ograniczenia lichwy przyniosły jedynie połowiczny skutek. Wiele planowanych przepisów nie weszło w życie, a nieuczciwi pożyczkodawcy skutecznie obchodzą prawo. Eksperci wskazują, że nawet taka ustawa nie rozwiąże problemów związanych z lichwą, przede wszystkim ze względu na brak woli i środków do wikłania się w procesy sądowe przez dłużników.

Projekt ustawy został skrytykowany przez m.in Urząd Komisji Nadzoru Finansowego, Biznes Center Club i Fundację Rozwoju Rynku Finansowego. Zdaniem KNF ustawa byłaby niezgodna z unijną rekomendacją T, która określa dobre praktyki na rynku pożyczkowym. Uczciwe firmy pożyczkowe obawiają się, że zostaną niesprawiedliwe zrównane z nieuczciwymi, prywatnymi pożyczkodawcami, przez co znikną z rynku, a razem z nimi możliwość łatwego i bezpiecznego pożyczania pieniędzy. Prawdziwie niegodziwi lichwiarze tak czy inaczej będą działać w szarej strefie. Ciężko jest więc ocenić czy ustawa faktycznie poprawiłaby los dłużników. W naszej ocenie, większą ochronę obywatelom zamiast nowej ustawy zapewniłoby skuteczne egzekwowanie już istniejących przepisów.