Co to jest i na czym polega przejęcie długu?

1. Art. 519 KC - klucz do zrozumienia przejęcia długu
2. Pozostałe przepisy Kodeksu Cywilnego dotyczące przejęcia długu
3. W jakich sytuacjach zazwyczaj dokonuje się przejęcia długu?
4. Przejęcie długu a podatek

Art. 519 KC - klucz do zrozumienia przejęcia długu

Instytucja przejęcia długu opiera się na artykule 519 Kodeksu Cywilnego, który stanowi, że przejęcie może nastąpić w dwóch sytuacjach:

1. Przez umowę między wierzycielem a osobą trzecią za zgodą dłużnika; oświadczenie dłużnika może być złożone którejkolwiek ze stron.
2. Przez umowę między dłużnikiem a osobą trzecią za zgodą wierzyciela; oświadczenie wierzyciela może być złożone którejkolwiek ze stron; jest ono bezskuteczne, jeżeli wierzyciel nie wiedział, że osoba przejmująca dług jest niewypłacalna.

Oznacza to, że przejęcie długu może odbyć się jeśli chce tego wierzyciel i znajdzie osobę trzecią, która zdecyduje się na przejęcie. Musi jednak mieć na to zgodę dłużnika. Drugim dopuszczalnym przypadkiem jest sytuacja, kiedy to dłużnik znajduje osobę trzecią, która zgodzi się na przejęcie długu. Musi się to jednak odbyć (analogicznie do poprzedniego przypadku) za zgodą wierzyciela. Nie należy mylić przejęcia długu z przystąpieniem do długu, które regulują osobne przepisy (zob. art. 366. KC).

Przejęcie jest nieskuteczne w drugim przypadku, jeśli wierzyciel nie posiadał informacji na temat tego, że osoba przejmująca dług nie będzie w stanie go spłacić. Jest to element tzw. skargi pauliańskiej. Skarga pauliańska jest zasadą stosowaną w prawie, która stanowi, że czynności prawne wykonane przez dłużnika są bezskuteczne, jeśli negatywnie dotykają wierzyciela. Są więc to sytuacje takie jak np. przeniesienie swojego majątku na osobę trzecią, albo właśnie przeniesienie długu na niewypłacalną osobę.

Pozostałe przepisy Kodeksu Cywilnego dotyczące przejęcia długu

Kwestie przejęcia długu regulują również dalsze przepisy Kodeksu Cywilnego, a mianowicie artykuły 520-525. Stanowią one, że:

• Strony umowy przejęcia długu mogą wyznaczyć termin, do którego osoba, której zgoda jest konieczna do przejęcia długu musi ją wyrazić. Inaczej przejęcie nie dochodzi do skutku.
• Umowa przejęcia długu musi być zawarta na piśmie. Inaczej nie jest ważna.
• Wraz z przejęciem długu nowy dłużnik przejmuje również wszelkie zarzuty wobec poprzedniego dłużnika w związku z wierzytelnością, za wyjątkiem potrącenia wierzytelności (czyli sytuacji w której dwie osoby są jednocześnie dłużnikiem i wierzycielem i umarzają sobie nawzajem dług).
• Jeśli wierzytelność była zabezpieczona poręczeniem lub ograniczonym prawem rzeczowym (np. zastawem) ustanowionym przez osobę trzecią, to te poręczenie lub zastaw wygasają wraz z przejęciem długu, chyba, że ta osoba trzecia wyrazi zgodę na dalsze trwanie zabezpieczenia.
• Zgodnie z art. 521 § 2. jeśli wierzyciel odmówił przejęcia długu, to osoba, która miała przejąć dług jest teraz odpowiedzialna za to, że wierzyciel nie będzie żądał spłaty od pierwotnego dłużnika. Nowy stosunek pomiędzy pierwotnym, a niedoszłym dłużnikiem będzie wtedy kształtowany przez art. 392 KC. Należy mieć na uwadze, że stosowanie art.521 § 2. jest względne, czyli nieobowiązkowe - strony umowy jeśli nie chcą, to nie muszą go stosować. Mówiąc inaczej, dłużnik może żądać odszkodowania od przejmującego dług za to, że wierzyciel od niego cokolwiek wyegzekwował, chyba, że umowa stanowi inaczej.

Uwaga! Przejęcia długu nie należy mylić z cesją wierzytelności. Cesja wierzytelności dotyczy sytuacji, w której zmienia się wierzyciel, a nie dłużnik. Cesja wierzytelności nie wymaga zgody dłużnika (w przeciwieństwie do przejęcia długu, które wymaga zgody dłużnika). W prawie nie występuje pojęcie cesji długu, a jedynie cesji wierzytelności. Należy też mieć na uwadze, że w przypadku konsolidacji chwilówek nie dochodzi ani do przejęcia długu ani do cesji wierzytelności.

W jakich sytuacjach zazwyczaj dokonuje się przejęcia długu?

Przejęcie długu zazwyczaj przeprowadzają między sobą firmy, jako część rozliczeń. Osoby prywatne też na pewno chciałyby skorzystać z przejęcia długu, ale raczej ciężko będzie im znaleźć osobę, która się na to zgodzi. Pozostają im jedynie pożyczki dla zadłużonych.

Przejęcie długu zazwyczaj przeprowadzają między sobą firmy, jako część rozliczeń. Przejęcia są też stosunkowo częste w spółkach np. w przypadku ich podziału albo przejęcia długu spółki na jedną z osób tworzącą ją lub odwrotnie. Zdarza się również w przypadku restrukturyzacji czy sprzedaży firm. Na przejęcie długu mogą też zdecydować się osoby chcące rozliczyć kredyt po rozwodzie.

Co ciekawe, nie można przejąć długu za zaległe świadczenia publicznoprawne, czyli np. zaległości w ZUS-ie. Nie jest to również możliwe przejęcie długu przypadku zamówień publicznych, czyli powstałych w wyniku przetargu. Ma to w założeniu zapobiec korupcji.

Przejęcie długu należy rozróżnić z zawarciem umowy o zwolnienie dłużnika z art. 392. KC. Stanowi on, że w przypadku umowy o zwolnienie dłużnika strona trzecia, która zwolniła go z tego obowiązku jest odpowiedzialna względem dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie od niego spełnienia świadczenia. Przejęcie długu w przypadku dziedziczenia długów również odbywa się na mocy innych przepisów, a mianowicie przepisów dotyczących prawa spadkowego.

Przejęcie długu a podatek

Zasady podatkowe w przypadku przejęcia długu nie są do końca jasne. Wiadomo na pewno, że przejęcie długu nie jest objęte podatkiem PCC (podatkiem od czynności cywilnoprawnych), gdyż ustawodawca wymienia konkretne przypadki, kiedy taki podatek jest należny.

Jako że brakuje jasnych przepisów podatkowych dotyczących przejęcia długu, to doradcy podatkowi zazwyczaj powołują się na liczne interpretacje indywidualne Izb Skarbowych. W razie wątpliwości zawsze można zwrócić się z prośbą o taką interpretację do Ministra Finansów. Fiskus generalnie przyjmuje zasadę, że przychód u osoby, która przejmie wierzytelność powstaje w momencie jego spłaty bądź spłat przez dłużnika i w takim przypadku należny jest PCC. W tym samym momencie (w sensie podatkowym) do kosztów uzyskania przychodów można zaliczyć wszelkie wydatki poniesione w związku ze spłatą zadłużenia przez dłużnika.

Obowiązek podatkowy powstaje również u pierwotnego dłużnika, gdyż przez przejęcie długu uzyskuje on korzyść na skutek umorzenia zobowiązania. Podatku tego unika się, jeśli pierwotny dłużnik zapłacił za przejęcie długu. Z kolei nowy dłużnik, jeśli za swoje przejęcie przyjmuje wynagrodzenie od pierwotnego dłużnika, nie zaliczy do przychodu przejętej wierzytelności, a dopiero otrzymane wynagrodzenie. Obowiązek podatkowy nie powstaje za to na pewno u nowego dłużnika, jeśli ten nie przyjął za swoje przejęcie żadnej opłaty - jest to bowiem wyłącznie strata.